‘SPOR YAPAN ÇOCUKLARDA BEL AĞRISI
Tanım : Hareketle ortaya çıkan bazen istirahatte de görülen bel ağrıları çocuklarda nadir görülmekle birlikte ciddiye alınması gereken durumlardır.
Nedenleri : Genellikle, krista iliaka apofizitleri ve yumuşak doku zedelenmeleri bel ağrılarından sorumludur. Ağır sportif antrenmanlar, aşırı kronik yüklenmeler ile yanlış ve aşırı zorlayıcı hareketler bel çevresi dokularda zedelenmeler doğurur.
Tanı : Tanı, öykü (travma gibi), fizik muayene ve görüntüleme yöntemleri ile konabilir.
Tedavi : Apofizitlerde özel tedavi ihtiyacı yoktur. Destekleyici yaklaşımlar ve aktivite modifikasyonu (ağır antrenmaların süre ve sıklıklarının azaltılması) yeterlidir.
Sevk ve izlem : 4-6 haftayı geçen, istirahat ve ağrı kesici gibi önlemlere de cevap vermeyen ağrılarda zaman kaybetmeden detaylı muayene yapılmalı ve tanı konmalıdır.
Ayırıcı tanı : Uzun süren ağrılar spondilozis, spondilolistezis, Scheurman veya tümörlere bağlı olabilir. Çocuklarda bel ve sırt ağrısı özellikle geceleri artan, uykudan uyandıran tarzda ise, bu bulgulara kilo kaybı, yorgunluk, nedeni açıklanamayan ateş
eşlik ediyorsa omurga ve omurilik tümörlerinin veya enfeksiyonlarından şüphelenilmelidir. Nadir de olsa diskopati çocuklarda bel ağrısı nedeni olabilir.
Okula yönelik bilgiler :
Çocuğa düzenli spor yapma alışkanlığı verilebilmesi
Duruş bozukluklarının erken dönemde saptanması ve düzeltici egzersizler önerilmesi
Sırt çantası ağırlığının fazla olmaması için okul yönetimi tarafından önlem alınması
Bel sağlığını korumak için oturma, yük kaldırma, ayakta dururken ideal pozisyonlar hakkında bilgi verilmesi
OSGOOD-SCHLATTER HASTALIĞI
Tanım : Patellar tendonun tuberositas tibia yapışma noktasında çekme (traksiyon) nedeniyle oluşan şişlik ve ağrılı bir durumdur. Traksiyon apofiziti olarak da anılmaktadır. Çocuklarda görülen diz ağrısının en sık rastlanan nedenidir. Özellikle egzersiz sonrası ortaya çıkan ve çoğunlukla uzun süren (birkaç saatten birkaç güne kadar) ağrı yakınmaları ile hasta hekime başvurur. Benign bir hastalıktır ve ağrı nedeniyle hasta kendi hareketlerini kısıtlar ve bu yaklaşım iyileşmeye katkıda bulunur.
Nedeni : Hızlı büyüme dönemindeki çocuklarda (10-15) kuadriseps kasının doğurduğu çekme kuvveti patellar tendon ile tibiadaki yapışma yerine aktarılır. Ayrıca, bu dönemde kemik gelişimi yumuşak doku gelişiminden daha hızlı olduğundan kas ve tendonların esneklikleri azdır ve bu durum yapışma yerine fazla yük binmesine yol açar. Böylece, tibiadaki kemikleşme merkezi çekme kuvvetinin etkisiyle kısmen avulsiyona uğrar. Kemik zarının etkilenmesi sonucu ağrılı bir durum ortaya çıkar. Erkek çocuklarda kızlara oranla daha sık rastlanır. Basketbol, voleybol gibi sıçrama hareketleri içeren spor dallarına katılan çocuklarda daha sık görülür.
Tanı : Tanı, öykü ve fizik muayene ile konulabilir, gerektiğinde radyolojik olarak desteklenir.
Belirtiler
Diz kapağı altında, tüberositas tibia üzerinde koşu, sıçrama, çökme, merdiven çıkma ve inme ile artan ağrı yakınmaları
Dinlenme ile ağrıların azalması
%25 olguda ağrıların bilateral olması
Fizik muayene
Ağrılı bölgede (tuberositas tibia üzeri) şişlik, özellikle dominant tarafta (sıçrama bacağı)
Patellar tendon yapışma yerinde ağrı ve hassasiyet
Tuberositas tibia üzerinde palpasyonla kitle (ödem ve kısmi avulsiyona bağlı)
Bazı durumlarda (ağrı nedeniyle kullanılmamaya bağlı) kuadriseps atrofisi
Radyolojik bulgular
Patellar tendon yapışma yerinde kısmi avulsiyon görüntüsü tanı koydurucudur.
Ayırıcı tanı
Diz çevresi kemik yapıların tümörleri.
Tedavi ve okula yönelik öneriler
Kesin tedavisi bulunmamaktadır. Çok ağrılı durumlarda NSAİİ ve dinlenme önerilir.
Çok şiddetli ağrı yoksa, ağrının izin verdiği düzeyde fiziksel egzersizlere, spora katılıma izin verilebilir. Diz altından patellar tendonu destekleyen bantlar (fonksiyonel breys) yükün emilimini sağlayabilir. Çocukların büyüme döneminde vücut ağırlık artışı sorunu şiddetlendirebileceğinden kilo kontrolüne dikkat edilmesi gerekir. Beden eğitimi derslerinde mümkün olduğunca pasif kalarak ancak derse katılarak (örneğin hakem veya öğretmene yardımcı olarak) gruptan kopmaması sağlanabilir. Beden eğitimi derslerinden muaf olmasını gerektiren bir durum değildir.
İzlem ve sevk kriterleri
Tedaviye rağmen belirtilerin geçmemesi
Ağrının artması ve NSAİİ rağmen geçmemesi
Diz önündeki şişliğin büyümesi
Radyolojik olarak şüpheli kitle (tümör) görünümü
SEVER HASTALIĞI
Tanım : ?Kalkaneal epifizit? olarak da bilinen bu hastalık Aşil tendonunun yapışma yerinden kalkaneusta oluşan çekmeye bağlıdır. Çocukluk çağında ortaya çıkan topuk ağrılarının başlıca nedenidir. Fiziksel aktivitenin yoğun olmasına bağlıdır ve erkeklerde daha sık görülür.
Nedenleri : Genellikle sert zeminde, çok sık ve ağır yüklenmeler şeklinde yapılan etkinliklerden sonra oluşan apofizite bağlı bir rahatsızlıktır.
Tanı : Klinik muayene ile ve radyolojik olarak konur.
Tedavi : Özel bir tedavi yoktur. Ağrı şiddetliyse topuk desteği (lastik topukluk) ile şok emilimi sağlanır. Antrenmanlar modifiye edilerek azaltılmalıdır. Hastalığa bağlı ağrı aktiviteyi kendiliğinden kısıtlar.
PATELLO-FEMORAL AĞRI
Tanım : Çocuklarda en sık görülen diz ağrısı nedenlerindendir. Patellofemoral sendrom veya kondromalazik patella olarak da adlandırılmaktadır.
Nedeni : Sık tekrarlanan ve sıçramalı hareketlerde (özellikle antrenmanlarda) patellofemoral ekleme fazla yük binmesi ve zamanla kıkırdak dokuda hasar oluşmasına bağlıdır. Diz çökme ve ip atlama sırasında da ağrı yakınmaları belirgin olabilir.
Tanı : Klinik olarak tanı konur. Ağrı başlıca yakınmadır. Patella üzerine avuç içi ile baskı yapılması veya kuadriseps kası kasılırken patellanın üstten sabitlenmesi sırasında diz
kapağının altında ani ve şiddetli ağrı olması tanı koydurucudur.
Tedavi : Genellikle kuadriseps kası kuvvetlenmesi, şiddetli ağrı dönemlerinde aktivitenin azaltılması, özellikle sıçramalardan kaçınılması yeterli olur. Çok şiddetli ağrılı durumlarda analjezikler kullanılabilir.
Sevk ve izlem : Ağrıların devam etmesi ve şiddetlenmesi durumunda sevk edilmelidir.
AYAK BİLEĞİ BURKULMASI
Tanım : Ayak bileği ekleminin mekanik stabilitesini sağlayan bir yada daha fazla bağın (ligaman) gerilmesi, kısmen veya tam kopmasıyla oluşan yaralanmadır. En sık yaralanma şekli ayak bileğinin içeri doğru (inversiyon) burkulması ve anterior talo-fibular bağın (ATFL) yırtılmasıdır (%60-70). Ayak bileği bağ yaralanmaları üçe ayrılır :Birinci derece yaralanmada bağda kopma mikroskopik düzeydedir. Belirtiler ödem ve hassasiyet ile sınırlıdır ve fonksiyon kaybı çok az yada yoktur. İkinci dereceli yaralanmada bağda sınırlı veya morfolojik düzeyde kopma gelişir. Belirgin ödem, ağrı ve hassasiyet bulguları vardır. Fonksiyon kaybı sınırlıdır. Üçüncü dereceli yaralanmalarda bağın bütünlüğü ortadan kalkmıştır. İleri derecede ödem, ağrı ve hassasiyet vardır. Fonksiyon kaybı belirgindir. İnstabilite vardır.
Nedenleri :
Kas kuvveti ve denge-koordinasyon eksikliği
Zeminin düzensiz olması
Ani ayak bileği hareketi değişikliğine zorlanma durumları (örneğin sporda dengesiz basma ve düşmeler)
Tanı : Öykü, fizik muayene ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleri tanı koydurucudur.
Klinik bulgular:
Ayak bileğinin burkulma öyküsü
Çeşitli derecelerde şişme, morarma, hareket ve yürüme zorluğu
Akut tabloya zaman içerisinde artan duyarlılık ve ekimoz eşlik etmesi
Fizik muayene :
Stabilite testleri yaralanmalar sonrasında laksite yönünde bulgu verir
Ayak bileği hareket açıları sınırlıdır
Eversiyon testi deltoid bağ zedelenmelerinde pozitiftir
İnversiyon testi lateral bağ yaralanmalarında pozitiftir
Öne çekmece testi ön talofibuler bağ yırtığında pozitiftir.
Sıkma testi ve dış rotasyon stress testleri sindesmoz yaralanmalarında pozitiftir. (Sağlıklı değerlendirme için sağlam tarafa da aynı test yapılmalıdır.)
Radyolojik bulgular: Ayak bileği için standart grafiler ön arka, lateral ve Mortis grafilerileridir. Ayrıca radyolojik tetkikler ayak plantar fleksiyonda iken bilek inversiyon ve eversiyona getirilecek şekilde stress grafileri olarak da yapılır. Manyetik rezonans görüntülemenin kıkırdak ve yumuşak doku patolojilerine en hassas yöntem olması ayak bileği içinde geçerlidir. Yöntem bağ lezyonlarına eşlik eden talustaki osteokondral lezyonlar ve peroneal tendonlar ile kılıfındaki patolojilerin tanısına da yardımcı olur. Bilgisayarlı tomografi özellikle patolojiye eşlik eden kemiksel düzeydeki değişikliklerin tanısında yararlıdır.
Tedavi: İlk tedavi koruma, istirahat, soğuk (24-48 saat boyunca saat başı, 8-10 dakika, havlu veya bandaj üzerinden buz) uygulama, kompresyon (bandaj ile) , elevasyondan oluşmaktadır. Amaç ödem gelişimini, hasarın ilerlemesini önlemek ve ağrıyı azaltmaktır. Öncelikle ayak bileği eklemi istirahate alınır. 2. ve 3. dereceden burkulmalarda alçı atellerden yararlanılır. Basmamak için koltuk değnekleri kullanılabilir. Bu süre içerisinde o eksremiteye yük verilmez. Soğuk uygulama analjezi amacıyla da kullanılır. Ayrıca lokal veya oral NSAA ve analjezik ilaçlardan verilebilir. Tedavinin ilerleyen döneminde (10-14 gün sonra) ayak bilek egzersizleri de verilmelidir. 1.dereceden yaralanmalarda aktif yaşama dönüş yaklaşık 1-2 haftada, 2.dereceden yaralanmalarda ise dönüş 2-3 haftada olmaktadır. Bu yaralanmaların tedavisinin konservatif olması yönünde görüş birliği vardır. Deltoid ligamanın izole yırtığı son derece nadirdir. Ayak bileğinde nükseden instabilite veya burkulmalar, bileğin boşalarak düşme endişesi kişileri çok rahatsız eder. Konservatif tedaviye rağmen semptomatik instabilite görüldüğünde, cerrahi onarım önerilen bir tedavi yöntemidir.
İzlem ve sevk kriterleri :
İlk ve ileri dönem konservatif tedaviye rağmen bulguların gerilememesi
Ağrı, şişlik ve hassasiyetin devam etmesi
Eklem hareket kısıtlılığının devam etmesi
Kırık veya fissür şüphesi
Eklem laksitesinin belirgin olduğu, fonksiyonel instabilite (sık burkulma hissi ve nükseden burkulmalar)
Okula yönelik bilgiler :
Bu durumda çocuk derslerden geri kalmamalıdır. Sadece beden eğitimi derslerine girmemelidir. İlk 3-4 günlük istirahatın ardından diğer derslere girebilir, ancak ayak bileğinin şişmemesi için oturduğunda ayağını yukarı kaldırılması (elevasyon) için uyarıda bulunulmalı ve öğretmenler bu konuda toleranslı olmaları için bilgilendirilmelidir. Okulda buz uygulama olanakları ve elastik bandaj bulundurulması önemlidir.
KAS YARALANMALARI
Tanım : Kas veya kas tendon birleşme yerinde güçlü ve ani kasılmaya bağlı çekme (zorlanma), kısmi veya tam kopmalarla ortaya çıkan zedelenmeler şeklinde görülür. Büyümenin hızlandığı dönem öncesinde daha az, büyüme döneminden sonra daha sık ortaya çıkar. Kas yaralanmalarının ciddiyeti 3 derece olarak sınıflanmaktadır. 1.derece kas zorlanmalarında belirgin bir bozulma yoktur. Hafif ağrı ve hassasiyet söz konusudur. 2.derece zedelenmelerde kısmi bir bozulma, şiddetli ağrı, hafif fonksiyon kaybı vardır. 3.derece yaralanmalarda kas lifleri tamamen kopmuştur. Kopma ya kasın orta kısmında yada kas-tendon birleşme yerindedir. En sık zedelenen kas grupları hamstring ve gastrosoleustur.
Nedenleri : Kas yaralanmaları, genel olarak, ani ve hazırlıksız gerilmelere, tam ısınma ve germe egzersizleri yapmadan zorlanmalara, kondisyonsuz olarak çok yüklenme sırasında ortaya çıkan yorgunluğa rağmen kas kasılmasının devam ettirilmeye çalışılmasına bağlıdır.
Tanı : Öykü, fizik muayene ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleriyle tanı konur. Öyküde, hasta hareket (egzersiz, spor, özellikle koşu) sırasında kasta ani ve çok şiddetli ağrı ve kramp tarzı acı hissi olduğunu, hareketi bırakmak zorunda kaldığını belirtir.
Klinik bulgular :
1.dereceden zorlanmalarda belirgin bir görünüm yoktur. 2. ve 3. dereceden zorlanmalarda zedelenmeden birkaç gün sonra ekimoz ortaya çıkar. Ciddi zedelenmelerde bazen şişlik tabloya eşlik edebilir.
Zedelenmiş kasa ait fonksiyonlarda azalma veya kayıp vardır.
Fizik muayene :
Palpasyonla zedelenmiş bölgede hassasiyet
3.dereceden yaralanmalarda kas yırtığının olduğu bölgede boşluk (çukur) belirtisi
Görüntüleme yöntemleri : Direk grafilerin tanı değeri sınırlıdır. Ultrasonografi ve MRG yöntemleri zedelenmenin yeri ve büyüklüğü hakkında daha doğru bilgi verir.
Tedavi : İlk 24-48 saat, saat başı 10-15 dakika kadar soğuk uygulanır ve elastik bandajla
kompresyon bandajı yapılır. Zedelenmiş taraf elevasyona getirilir. Dinlendirilerek zedelenmenin artışı önlenir. Masaj yapılmamalıdır. Analjezikler ve kas gevşeticiler ağrı ve spazmın giderilmesinde yardımcı olabilir. Lokal olarak NSAİİ uygulanabilir. Heparin içeren pomatlar hematomun emilimine yardımcı olabilir. 1.dereceden zedelenmeler 7-10 gün, 2.derece 14-21 gün ve 3.derece olanlar ise 3-6 hafta arasında iyileşir. İyileşmeyi desteklemek için sportif rehabilitasyon uygulamalarının yararı olur.
İzlem ve sevk kriterleri :
3.dereceden kas zedelenmelerinde, hematomun aspirasyonu gerekebileceği durumlarda
Myozitis ossificans düşünülen durumlarda
Okula yönelik bilgiler :
Beden eğitimi öğretmenlerinin konuya ilişkin bilgi sahibi olması,
Buz uygulama olanakları (buz dolabı) bulunması,
Ecza dolabında elastik bandaj bulundurulması ve
Zedelenmenin ciddiyetine göre bir süre beden eğitimi derslerine girmemesi gereklidir.
KAS SERTLİKLERİ ? KAS EZİLMELERİ
Tanım : Kaslardaki ağrılar, özellikle ağır fiziksel egzersizler ve antrenmanlardan sonra (genellikle ertesi gün) ortaya çıkan ağrılı durumlardır. Gecikmiş kas ağrısı olarak da adlandırılan bu durum kondisyonsuz (veya yetersiz kondisyonla) yapılan antrenmana kasların verdiği ağrılı sertleşme şeklinde cevabıdır. Kas ezilmeleri ise herhangi bir dış darbeye bağlı olarak kas dokusunda meydana gelen zedelenmedir. Travmanın şiddetine göre hafif ekimozdan ciddi hematomlara kadar değişen doku zedelenmesi olabilir.
Tanı : Öykü, fizik muayene ve gerektiğinde görüntüleme yöntemleri tanı koydurucudur. Yoğun fiziksel aktivite, spor, egzersiz öyküsü ve ardından ortaya çıkan ağrı ve sertlik gecikmiş kas ağrısının temel belirtileridir. Kas ezilmelerinde ise direk dış travma öyküsü vardır.
Fizik muayene bulguları : Kas sertliklerinde muayenede ağrılı, hassas bölge saptanır. Genellikle faysa içindeki bir kas grubu serttir. Kasa ait fonksiyon ağrı ve sertlik nedeniyle kısmen bozulmuştur. Kas ezilmelerinde ise ekimoz ve hematoma bağlı şişlik saptanabilir. Kasın derin tabakalarında belirgin hematom olmadığı durumlarda fonksiyon bozulmamıştır.
Görüntüleme yöntemleri : Ultrasonografi ve MRG hematomun yeri ve büyüklüğü açısından bilgi verir.
Tedavi : Kas sertliğinde analjezik ve kas gevşeticiler yardımcı olur. Kas zedelenmesi yoksa sıcak uygulamalar ve masaj kas gerginliğinin giderilmesinde yardımcıdır. Elevasyon önerilir. Genellikle 2-3 gün içinde yakınmalar azalır ve aktiviteye geri dönülür. Kas ezilmelerinde ilk 24-48 saat içinde soğuk uygulama, kompresyon, elevasyon, dinlenme ve zedelenmeden koruma ilk yaklaşımdır. Masaj yapılmamalıdır. Analjezikler ve hematomun emilimi için lokal uygulanan heparinli pomadlar kullanılabilir. Kas ezilmeleri genellikle 3 hafta içinde tamamen iyileşir. Hematomun büyük olması durumunda aspirasyon ve ardından kompresyon bandajı gereklidir.
Sevk ve izlem kriterleri :
? Kas sertliğine nörolojik bulguların (duyu kaybı gibi) eşlik etmesi
? Kas ezilmelerinde hematomun büyüklüğü ciddi boyutlarda olması ve komşu dokularda (sinir-damar) zedelenme olasılığı
SONUÇ ve ÖNERİLER
Çocuklarda spora ait yaralanma oranlarının sağlıklı bir şekilde elde edilmesi yaralanmaların önlenmesi, sağlık giderlerinin azaltılması, spora katılımla ilgili kayıpların engellenmesi gibi yararlar sağlayacaktır. Epidemiyolojik çalışmaların prevalans ve insidansı gösterecek şekilde yapılması, yaralanma oranlarının spor dalına özgü ve 1000 antrenman saati başına ifade edilmesi karşılaştırılabilir sonuçlar elde etmek açısından gerekmektedir. Yaralanmalara karşı önlemler alınması için elde edilen sonuçların ilgililere (anne-baba, spor eğiticisi, antrenör, yönetici) ulaştırılması da büyük önem taşımaktadır.
Prof.Dr.Emin ERGEN
‘