‘Sportif bağlamda yetenek kavramı, belli bir alanda normalin üstünde ancak henüz tam gelişmemiş özelliklere sahip kişiye denir. Özellikle Batı Dünyası ve Doğu Avrupa Ülkesi yetenekli sporcuları seçmek için özel yöntemler geliştirme arayışına girmiştir.
SPORDA ULUSLAR ARASI BAŞARI
? Kendini Tanıtma
? Prestij Kazanma
? Politik Gelişim
? Ekonomik Gelişim
ULUSLARARASI BAŞARI İÇİN EN BÜYÜK ETKEN
Hirata; 1976 Olimpiyatlarında madalya sahibi sporcuların %80?inin yetenek seçimi programlarıyla hazırlandığı saptanmıştır ve araştırmaya takiben ?En yetenekli gençlerini bulup sporda yönlendiremeyen ülkeler, uluslar arası başarıdan her zaman yoksun olacaklardır? demiştir.
? Alt yapı-Tesis
? Uygun yaşta yetenek seçimi
? Titiz ve sistemli eğitim, çalışma
? Çalıştırıcı
? Teknoloji
? Yönlendirme
ZACKİORSKİJ YAPTIĞI ARAŞTIRMADA AŞAĞIDAKİ SONUÇLARA ULAŞMIŞTIR.
? Mükemmel sporcuların yaklaşık %50?sinin çocuklarının da üstün sportif yeteneklere sahip olduklarını farklı sporda olabilir.
? Yalnızca motorik özelliklerin (örneğin; sürat) kalıtım yolu ile geçtiğini,
? Tek yumurta ikizleri, bir çok alanda çift yumurta ikizlerinden daha büyük bir uyum gösterdiğini
? Başarı gelişiminin üst sınırlarının yine kalıtımla belirlendiğini saptamışlardır.
? Bu araştırma kalıtımsal faktörlerin bir sportif yeteneğin gelişmesindeki önemini ortaya koymaktadır. Ancak bu etkinin sınırlı olduğunu vurgulamak gerekir.
ÜLKEMİZDE SPOR POLİTİKALARI
? DAHA AZ SAYIDA ve ÜLKE İNSANINA UYAN SPOR DALLARINA YATIRIM.
? ÜLKEMİZİN DEĞİŞİK YÖRELERİNDEKİ İNSANLARIN, HANGİ SPORLARA YATKIN OLDUKLARINI BELİRLEME VE BUNA GÖRE YATIRIM YAPMA
? SPOR LİSELERİ
? DEĞİŞİK FEDERASYONLARIN OKUL ÇALIŞMALARI
? YENİ POLİTİKA ÇALIŞMALARI
? SEÇİCİLER
? UYGUN ÇALIŞTIRICILARI +SİSTEMİ
? ALT YAPI TESİS+TEKNOLOJİ
? TİTİZ VE SİSTEMLİ ÇALIŞMA
DÜNYADA UYGULANAN MODELLER
? ÜLKELERİN YÖNETİM TARZLARIYLA MODELLERİ ARASINDA MANTIKLI İLİŞKİLER OLDUĞU GÖRÜLMEKTEDİR.
? Sporda ileri gitmiş Avrupa ülkelerinde modeller ayrıntılı ve pedagojik kurallara uygun yönetilir. Seçimler laboratuvar koşullarında gerçekleştirilir.
? ABD gibi bazı ülkelerde; doğal seçim yöntemleri ile ve isteğe bağlı bir uygulama görülmektedir.
? Spor biliminde ve pratiğindeki tartışılmaz yerine rağmen ABD?de yetenek seçimi bilinmeyen bir bilim dalıdır.
? Sporda üst düzeyde başarı elde etmeksizin yatılı spor okulları; geliştirilmiştir. Eski Doğu bloku (Bul, Pol. Rom. Rus.) ülkelerinde ve birçok Batı Avrupa Ülkelerinde bu uygulama görülmektedir.(Alman, Farns.İng. İta, Avus, İsveç)
ALMANYA MODELİ
1978-79 yılında Kaiserslautern?de Heinrich Heine devlet Lisesi ?Yetenek Geliştirme Sınıfları? projesinde, elit sporcu yetiştirme ile görevlendirilmiştir
? Amacı öğretimle birlikte, sosyal ve spor gelişimi dengeli şekilde götürmek
? Derslerde başarısızlık söz konusu olduğunda özel destek öğretim programları düzenlenmektedir.
? Antrenmanlar, lisenin ve çevresindeki okulların tesislerinde yapılmaktadır.
? Okulun öğrencileri, yörenin seçilen öğrencileri olmakla birlikte bir kısmı da dışarıdan seçilmiştir.
? Evi okula yakın olan öğrenciler yarı yatılıdırlar.
? Bilimsel danışmanlıklar ve ölçümler Üniversitelerin bünyesindeki spor enstitüleri tarafından yönetilmektedir.
Bu Enstitülerde;
? Kondisyonel özelliklerin diagnozu
? Koordinatif becerilerin diagnozu
? Müsabaka davranışlarının değerlendirilmesi
? Profillerin ve normların oluşturulması
? Tıbbi ölçümler
? Sosyolojik yönden incelenmesi ve gerekli önlemlerin alınması
YETENEK SEÇİMİ ve ÇALIŞMALARININ SPORSAL YARARLARI
? Kişilerin daha kısa zamanda istenilen yüksek performansa ulaşmasını sağlar.
? Üstün yetenekli sporcularla çalışan antrenörün çalışma etkinliği artar.
? Yüksek performansa erişmek isteyen sporcuların sayısını ve rekabetini artırır. Daha güçlü kadrolar oluşturulur.
? Sporcunun kendine güveni artar. Çünkü bilimsel seçim süreciyle yetişmemiş sporculardan daha iyi olduğunu görür. Sporcuların çalışmalardaki istenmedik sapmalar zamanında belirlenip, gerekli önlemler alınır. Bu ilgi sporcuları motive eder.
YETENEKLİ SPORCU ÖZELLİKLERİ
? Antrenmanda daha başarılıdır.
? Aynı kapsam ve büyüklükteki antrenman uyaranlarında büyük başarı elde eder.
? Antrenmanda verilen yeni uyaranlara daha çabuk uyum sağlar.
? Daha çabuk öğrenir.
? Daha önce edindiği deneyimleri yaratıcı bir şeklide başarısını arttırmak için kullanır.
? Kendine verilen zor görevleri bile başarıyla yerine getirir ve sorunları yaratıcı ve orijinal bir biçimde çözer.
? Performansının gittikçe yükselmesi onun tipik özelliğidir.
? Yetenekli bir sporcu, kendini tam anlamıyla spora adar, çalışkan ve hırslıdır, sistematik şekilde çalışır.
? Gerginlikte (stres altında) bile gerçekçi, doğru değerlendirme yapabilir.
? Riski göze alabilir.
? Başarısızlıklar karşısında gücünü kaybetmez, bunu bir motivasyon gerekçesi yapabilir.
Yetenek Seçiminde Başlıca İki Yöntem Uygulanır
Doğal Seçim
? Bu seçimde kişi ya tesadüfen seçtiği spor dalına katılır, ya da başka bir spor dalında başarılı olamayacağını anlayarak dal değiştirmesi şeklinde antrenörün ya da öğretmenin karşısına gelir. Böyle bir seçimde performans gelişimi yavaş olur, çünkü büyük bir olasılıkla ideal spor dalı seçilememiştir.
Bilimsel Seçim
? Spor bilim adamlarının yardımıyla yapılan bilimsel testlerle yetenekli kişilerin kendilerine en uygun spor dalına yöneltilmesini sağlar. Her spor dalının kendine has özelliği vardır. Halterde ağırlık merkezi ve kuvvet, Mücadele sporları, Basketbol, Voleybol da boy, kol uzunluğu, motorik özellikler, birliktelik. Ritmik Jimnastikte denge ve ritim gibi özellikler öne çıkar.
Yeteneğin belirlenmesinde etkili olan faktörler şunlardır;
? Sağlık durumu, Antropometrik özellikler,( Boy kol uzunluğu ve genişlik ölçümleri,vücut ağırlığı,y ağ oranı,ağırlık merkezi )
? Kondisyonel motorik özellikler (Kuvvet, dayanıklılık, sürat, hareketlilik,esneklik, beceriklilik gibi)
? Öğrenme yeteneği(Verilen uyarıları kavrayış,gözlem,analiz,çözümleme yeteneği)
? Psikolojik önkoşul( Verimliliğe hazır olma durumu, istekli olma,zora dayanabilme ve hoş görülü olma)
? Bilişsel özellikler ya da yetenekler(Oyun zekası, yaratıcılık, konsantrasyon)
? Duygusal ,coşkusal özellikler (tahammül,yarışma ve mücadeleye istekli olma)
? Sosyal faktörler (işbirliği, takım ruhu,görev üstlenme bilinci)
* Sporcuların özel biyolojik profilleri kadar psikolojik özellikleri de önemlidir. Bu nedenle objektif ölçütler kullanılır.
? Bir yeteneğin bu özellikleri, spor dalına göre farklılıklar göstermektedir. Örneğin, bir oyuncuda öne çıkan özellikler, bir uzun mesafe koşucusununkilerden farklıdır.
? Spor biliminde yetenek konusunda yapılan çalışmaları üç başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar;
1 . Yeteneğin seçimi( aranması)
2. Yeteneğin yönlendirilmesi
3. Yeteneğin eğitimi.
YETENEK SEÇİMİNİN AŞAMALARI
Etkili bir yetenek seçimi üç aşamada gerçekleştirilebilir. Bunlardan ilkini ?ön seçim? olarak kabul edebiliriz. Ön seçimde ekonomik bir uygulama yöntemi kullanarak mümkün oldukça çok sayıda çocuk ve genç bu süreçten bir çok kez geçirilmeli.
Antrenmansız çocuklarda yapılacak seçimlerde kural olarak, spor türüne özgü verimliliği belirleyecek parametrelerden çok, çocuğun genel sportif verimini belirleyecek özelliklerin ölçümüne yönelmek gerekir. Yetenek seçiminde unutulmaması gereken ilke, ölçümlerin bir kere değil, bir çok kez yapılmasından sonra sonuçlandırılması ve karara bağlanmasıdır.
Aşağıdaki tabloda ön seçim-ara seçim-son seçim içeriklerine örnek olarak da Artistik Cimnastik ve sportif oyunlar verilmiştir.
Belirli bir spor türü için motor testler daha uygun kişisel önşart oluşturur. Birçok motor testin uygulamasıyla gerçekleştiren test bataryaları bu amaçla uygulanır. Değişik araştırmacıların sunduğu bazı örnekler aşağıda verilmiştir.
YETENEK SEÇİMİ AŞAMALARI VE İÇERİKLERİ (1)
ÖN SEÇİM
Genel Karakteristik: Çocuğun genel özelliklerinin sorgulanması. Gözlemlenmesi ya da değerlendirilmesi Ör:
I. Genel Sağlık durumu
II. Okul Başarısı
III. Sosyal koşulları ve ilgileri
IV. Vücut yapısının spor türüne uygunluğu
V.Genel spor verimliliği (okulda spor dersindeki başarı düzeyi)
ARA SEÇİM
– Bir kezlik sportif kontrol
– Spor türüne özgü vücut tipine uygunluğunun kesin kontrolü
Spor türüne yönelik motorik özellik yeteneği (çok yönlü motorik özelliklerin test edilmesi)
SON SEÇİM
– Kısa sürede birçok kez alıştırma yapmak (deneme antrenmanı)
– Kısa süreli bir alıştırmada verim düzeyi ve davranış biçimi
– Genel ve özel sportif verimliliği Bütünüyle kişiliğin değerlendirilmesi
YETENEK SEÇİMİ AŞAMALARI VE İÇERİKLERİ (2)
ÖN SEÇİM
Artistik Cimnastik:
– Kısa boylu, oldukça az ağırlıklı ince bir tip, ancak omuz kalçadan geniş. (O) ve (X) bacaklı olmamak
– Genel hareket koordinasyonunun ve kuvvet düzeyinin değerlendirilmesi
ARA SEÇİM
– Toplam estetik ifade değerlendirilmesi
– Hareket koordinasyonu (Engellerle yapılan koşudaki başarısı)
– Bacak, kol gövdenin sahip olduğu kuvvet (Basit kuvvet alıştırmaları)
– Toplam motorik özellikler düzeyi (Sportif oyunlarda, stafet yarışlarındaki başarı düzeyi
SON SEÇİM
-Kısa süreli program Sonucunun değerlendirmesi
-Motor öğrenme davranışı (hareket koordinasyonu) Kuvvet ve hareket sürati
-Hareket genişliği
YETENEK SEÇİMİ AŞAMALARI VE İÇERİKLERİ (3)
ÖN SEÇİM
Sportif Oyunlar:
– Uzun ve iri yapılı çocuklar (Voleybol, Hentbol, Basketbol için. Buna karşılık futbolda herhangi bir sınırlama düşünülmez.
– Genel olarak, kuvvet, sürat ve oyun yeteneği
ARA SEÇİM
– Yeterli bir boy aranmalı
– Koşu hızı (30-60m.?deki)
– Çabuk kuvvet (Fırlatma topuyla ölçüm)
– Sıçrama kuvveti ( üç adım atlama gibi)
– Hareket koordinasyonu (oyun yeteneği
SON SEÇİM
– Birçok oyunda oyun yeteneğinin değerlendirilmesi
– Problemlere bulduğu çözümler gözlenmeli
YETENEĞİN YÖNLENDİRİLMESİ
Yeteneğin seçimi, yönlendirilmesi ve eğitimi süreçlerini belirli kurallara bağlayan modeller oluşturulmuştur. Uygulanan modelleri tanımak amacıyla yaptığımız literatür taramasında, ülkelerin yönetim tarzlarıyla bu modellerin yapısı arasında mantıklı ilişkiler olduğu görülmektedir.
Sporda ileri gitmiş Avrupa ülkelerinde görülen modeller, ayrıntılı ve pedagojik kurallara uygun yönetilir, seçimler laboratuvar koşullarında gerçekleştirilirken, ABD gibi bazı ülkelerde; doğal seçim yöntemleriyle ve isteğe bağlı bir uygulama görülmektedir.
YETENEĞİN EĞİTİMİ
Uzun yıllar emek verilerek geleceğin şampiyonalarını yetiştirmek için seçilen kişilerin kalitesi kadar, onlar için optimal bir eğitimin önemini de belirtmek zorundayız. Bu çalışmalar, spor biliminin ilginç konularından birini oluşturur.
Yetenek kabul edilen kişinin eğitim deyiminden; daha sonra erişmesi beklenen yüksek verime ulaşabilmesi için, antrenmana dahil olan bütün önlemlerin uygulanması anlaşılır.
Sportif verime yönelik antrenmanlar çocuk ailesi ve kulübü için büyük özveriler zaman organizasyon ve mali yönlerden birlikte getirir. Yalnız antrenmanlarla ilgili önlemleri almış olmak yeterli değildir.
YETENEKLERİN EĞİTİMİNDE YETİŞKİNLERE DÜŞEN GÖREVLER
Çocuklarda spor eğitiminde herkesin bir sorumluluğu vardır. Özellikle antrenörler, öğretmenler, hakemler, ebeveynler, yöneticiler, seyirciler ve basın-yayın organları bu eğitimde önemli görevler üstlenirler. İstenilen gelişimin sağlanabilmesi hepsinin benzer bir eğitim anlayışı içerisinde olmalarını gerektirir.Bu bakımdan her grup için öneri sayılacak görüşler aşağıda sunulmuştur.
ÖĞRETMENLERDEN BEKLENEN
Çocukların ve gençlerin değişik spor dallarında temel yeteneklerin geliştirme konusunda destekleyin. Gelişim çağında erken branşlaşmada aşırılığa izin vermeyin.
Çocukların yeteneğini geliştirme konusundaki gayretlerini ve iyi davranışların övgüyle ödüllendirin.
Yetenek geliştirmenin ve serbest zaman değerlendirme faaliyeti olarak spor yapmayı öğrenmenin katı yarışma programlarını yürütme kadar önemli olduğun unutmayın.
Çocukların yarışmalara hazırlarken önce gerekli yetenekler ve bunların gelişmişlik düzeyi hakkında onlara bilgi verin, başarısızlık ya da yetersizlik halinde hayal kırıklığı yaşanmasın. Çocukların gelişmesi ile antrenörlük ilkeleri arasında doğru ve tam kararlı hale gelin.
– Çocuktan beklenenler (okul, ailesi ve kendi beklentileri) ile sizin ondan beklediklerinizin çocuğun kapasitesine uygun olması gerektiğini unutmayın.
ANA-BABALARDAN BEKLENENLER
İsteksiz bir çocuğu spor yapmaya zorlamayın. O sizin hırslarınızı tatmin için spor yapmamalı. Çocuklar ve gençler organize (düzenli-planlı) sporla kendi zevkleri için ilgilenirler. Çocuğun her zaman kurallara uyarak spor yapmasını destekleyin.
Çocuğunuza çabanın ve takım ruhunun en az birincilik kadar önemli olduğunu, her türlü sonucun normal kabullenilmesi gerektiğin öğretin. Çocuğu hata yapmasını ve yenilgisini öncelikle siz normal karşılayın. Çocuk en iyi doğru örneklerle öğrenir. Kendi grubundaki ve rakip gruptakilerden iyi olanları alkışlayın, takdir edin. Hakemlerin kararlarını, hele hele dürüstlüklerin kesinlikle herkesin içerisinde yargılamayın. Antrenörlerin önemini ve değerini anlayın. Onlar zamanlarını ve bilgi birikimlerini sizin çocuğunuza yol göstermek için harcarlar. Rakibin ana ve babalarıyla arkadaşlıklar kurarak çocuğunuza iyi örnek oluşturun
Çocuğunuzun çaba ve gelişmesini takdir ve övün.
KAYNAKÇA
Karl,K. Sporda Yetenek Arama, Seçme ve Yönlendirme. Ankara: Bağırgan Yayınevi,2001
‘
